Czy kiedykolwiek otworzyłeś lodówkę i poczułeś lekki niepokój? Być może miałeś trudności ze znalezieniem czegoś do jedzenia pośród morza konserw, pikli, past do smarowania i słoików z przyprawami, które były w połowie puste.
Priorytetyzacja resztek i ograniczenie marnotrawstwa
Być może nie jesteś pewien, które z zapakowanych w folię resztek powinieneś potraktować priorytetowo i skonsumować w pierwszej kolejności. Możesz też otworzyć pojemnik, o którym zapomniałeś i znaleźć w nim coś tak obrzydliwego, że po prostu wszystko wyrzucisz.
Jeśli którykolwiek z tych scenariuszy brzmi znajomo, nie jesteś sam. „Często żywność ulega uszkodzeniu i marnuje się, ponieważ zapominamy, że jest w lodówce, a kiedy ją znajdujemy, jest zepsuta” – mówi Kohei Watanabe, badacz zajmujący się przetwarzaniem odpadów na Uniwersytecie Teikyo w Tokio.
Globalny kryzys marnowania żywności
Ilość marnowanej żywności w gospodarstwach domowych na całym świecie jest ogromna. W Wielkiej Brytanii około 60% wszystkich odpadów żywnościowych pochodzi z gospodarstw domowych, a w USA od 40 do 50%. Liczby te są dość podobne również w Japonii. W 2021 r. około 47% z 5,2 mln ton odpadów jadalnych w kraju pochodziło z prywatnych kuchni.
Najczęstsze przyczyny marnowania żywności w gospodarstwach domowych
Istnieje wiele powodów marnowania żywności w gospodarstwach domowych, ale istnieją pewne wspólne przyczyny w różnych kulturach i lokalizacjach. Niektóre z przyczyn obejmują żywność, która została zapomniana w lodówce, błędną interpretację etykiet z datą ważności, źle zaplanowane zakupy impulsowe podczas wizyt w supermarkecie oraz ogólny brak świadomości tego, co jest potrzebne, aby ograniczyć marnowanie żywności.
Wyjątkowe wyzwanie dla Japonii
Można śmiało powiedzieć, że praktycznie wszystkie kraje są świadome tych problemów i wiele z nich stara się im zaradzić. Jednak Japonia znajduje się pod jeszcze większą presją znalezienia rozwiązań, ponieważ importuje prawie dwie trzecie swojej żywności. To sprawia, że ekonomiczne i środowiskowe koszty wyrzucania jadalnych produktów są jeszcze wyższe. „Japonia nie jest samowystarczalna, jeśli chodzi o żywność” – mówi Tomoko Okayama, badaczka zajmująca się przetwarzaniem odpadów na Uniwersytecie Taisho w Tokio. „Importowanie większej ilości żywności niż potrzebujemy, a następnie jej wyrzucanie nie jest dobrym pomysłem” – dodaje.
Oparte na dowodach rozwiązania problemu marnowania żywności
Jako dwaj czołowi eksperci w dziedzinie marnowania żywności, Okayama i Watanabe przyglądają się, dlaczego żywność trafia do kosza, a następnie wykorzystują swoje odkrycia do opracowania rozwiązań opartych na dowodach. Ich najnowszy projekt wykorzystuje techniki porządkowania lodówki, aby poradzić sobie z jednym z głównych źródeł marnotrawstwa: przerażającą ciasnotą w lodówce. Jak ujął to Okayama: „Jeśli pomożemy ludziom zarządzać ich lodówkami, możemy powstrzymać ich przed zapominaniem o znajdującym się w nich jedzeniu”.
Od kosza na śmieci do pojemnika na surowce wtórne
W 2018 r. firma Okayama przeprowadziła ankietę wśród ponad 500 mieszkańców Tokio, aby zrozumieć, dlaczego wyrzucają jedzenie. Jak można się było spodziewać, wielu respondentów uważało, że świeża żywność się zepsuła lub że przetworzona żywność nie smakuje już dobrze. Czasami po prostu o nich zapominano. Jednak badacz odkrył również, że wiele osób wyrzuca żywność, gdy osiągnie datę przydatności do spożycia (znaną również jako „najlepiej spożyć przed”). Jednak daty „najlepiej spożyć przed” i „należy spożyć do” to nie to samo i niekoniecznie oznaczają, że produkt nie jest już dobry, zwłaszcza w przypadku sfermentowanej żywności, według Watanabe.
Zrozumienie dat ważności
„Żywność w pewnym momencie się psuje, a spożywanie jej po tym czasie jest ryzykowne, więc musimy upewnić się, że zjemy ją, zanim się zepsuje” – mówi. „Niektóre sfermentowane produkty smakują lepiej, gdy dojrzeją”. W Japonii i kilku innych krajach „najlepiej spożyć do” oznacza datę, przed którą produkt jest najlepszy, podczas gdy „należy spożyć do” to data, do której producent twierdzi, że jest bezpieczny do spożycia. Jednak konsumenci na całym świecie często mylą te daty.
Wykorzystanie zmysłów do zmniejszenia ilości odpadów
Nawet jeśli termin przydatności do spożycia minął, Watanabe zauważa, że producenci są zazwyczaj dość konserwatywni w swoich szacunkach. Zamiast wyrzucać rzeczy tylko ze względu na datę przydatności do spożycia, sugeruje, aby ludzie kierowali się rozsądkiem w przypadku niektórych produktów niskiego ryzyka, takich jak przyprawy, warzywa, owoce, wypieki i sfermentowana żywność, taka jak jogurt i ser. „Powąchaj, przyjrzyj się” – sugeruje. „Wiele rzeczy jest nadal dobrych długo po upływie ich daty ważności”.
Znaczenie świadomości
Ważne jest, aby zwracać na to uwagę. Aby zmniejszyć ilość odpadów, Okayama i Watanabe pomyśleli, że pomocna może być strategia edukacji społeczności i techniki porządkowania lodówek. Aby przetestować swoje podejście, nawiązali współpracę z samorządem lokalnym Arakawa, dzielnicy w północnym Tokio, która była zaangażowana w ograniczanie marnotrawstwa żywności. Od 2008 roku Departament Środowiska i Czystości Arakawy prowadził projekt o nazwie „Operation Arakawa Mottainai”, co jest popularnym japońskim zwrotem oznaczającym żałowanie marnotrawstwa. Przez lata próbowano różnych sposobów na zmianę zachowania ludzi, ale trudno było stwierdzić, czy to działa, mówi Yukiko Miyazaki, jeden z dyrektorów departamentu.
Wdrażanie interwencji
Zespół postanowił skupić się na dwóch kompleksach mieszkalnych w Arakawie – jednym dla interwencji eksperymentalnej, a drugim jako kontroli. Najpierw Watanabe i Okayama spędzili kilka dni, przeglądając prawie tonę odpadów z mieszkań. Oddzielili, zważyli i zapisali całą zawartą w nich żywność. Znaleźli resztki jedzenia zmieszane z całymi owocami i warzywami oraz całkowicie wypełnione i zapieczętowane opakowania makaronów, pieczywa, przekąsek, mięs, sosów, tofu, ryb, napojów i kulek ryżowych. Znaleziono również fantazyjne markowe pudełka ciastek, czekoladek i prawie niesprawdzonych cukierków. Okayama mówi, że te przedmioty zostały prawdopodobnie „wręczone jako prezenty, ale nikt ich nie chciał”.
Rozwiązywanie nieporozumień dotyczących sfermentowanej żywności
Według Watanabe, zespół zauważył również dużą ilość sfermentowanej żywności, zwłaszcza jogurtu, co wskazuje na brak zrozumienia degradacji. „Sfermentowana żywność jest żywa, więc nie jest tak łatwo ją uszkodzić”. Następnie Okayama i Watanabe spotkali się z kilkoma wolontariuszami w kompleksie mieszkalnym Sky Heights, aby opowiedzieć im o projekcie. Wygłosili krótką pogadankę na temat marnowania żywności, mówili o datach ważności i wprowadzili serię interwencyjnych „szturchnięć”. Są to metody, które mają na celu subtelne kierowanie ludzi w stronę pozytywnych wyborów behawioralnych bez nadmiernego angażowania ich. Te wskazówki obejmowały kilka prostych sztuczek dotyczących mądrzejszej organizacji lodówki, które każdy może wypróbować, jeśli chce zmniejszyć ilość odpadów.
Jak zorganizować lodówkę
Najpierw Watanabe i Okayama dali mieszkańcom jaskrawą czerwono-białą wstążkę. Użyli jaskrawej czerwono-białej wstążki, aby oznaczyć sekcję lodówki zarezerwowaną dla żywności o krótkiej dacie ważności lub produktów, które muszą zostać wkrótce spożyte. Rozdawali również przezroczyste plastikowe tacki bez pokrywek, aby żywność, która była prawie zepsuta, była łatwiej widoczna i szybko chwytana. Naukowcy rozdawali również znaki ze zdjęciem dwóch osób podających sobie ręce i komunikatem „Nie mogę cię skonsumować”. „Naprawdę mi przykro”. Zachęcali uczestników do dołączenia jednej z tych etykiet do każdej wyrzucanej porcji jedzenia i poświęcenia chwili na zastanowienie się nad przesłaniem. Jak podkreśla Okayama: „Myślę, że ważne jest, aby być świadomym tego, co wyrzucamy”.
Mierzenie wpływu
Dwa tygodnie po spotkaniu z mieszkańcami Sky Heights badacze przeprowadzili kolejną analizę segregacji śmieci. Wyniki były obiecujące. Stwierdzono 10% redukcję marnotrawstwa żywności w obszarze eksperymentalnym i 10% wzrost marnotrawstwa żywności w obszarze kontrolnym. Watanabe twierdzi, że te dwa wyniki łącznie pokazują, że interwencja faktycznie doprowadziła do 20% redukcji marnotrawstwa żywności. On i Okayama uważają, że wzrost w strefie kontrolnej mógł wynikać z tego, że był to grudzień, kiedy chiński hotpot jest popularny, a to danie prawie zawsze powoduje marnotrawstwo.
Opinie uczestników i wyniki
W kolejnych ankietach z uczestnikami Sky Heights 77% stwierdziło, że używało plastikowej tacy, 18% używało etykiet, a 13% używało taśmy. Wydaje się, że zwykłe mówienie o marnowaniu żywności i uczynienie z niego najważniejszej kwestii było również ważnym motorem zmian. Na spotkaniu w marcu Watanabe i Okayama przedstawili swoje wnioski 14 mieszkańcom Sky Heights. Jedną z nich była Noriko Nozaki, 78-letnia kobieta. Powiedziała, że kampania skłoniła ją do zastanowienia się nad rzeczami, których wcześniej nie brała pod uwagę. Skończyło się na używaniu plastikowej tacy do przechowywania puszek piwa Yebisu zamiast przeterminowanych produktów, ale powiedziała, że teraz może lepiej powiązać marnowanie żywności w swojej kuchni z szerszymi problemami na świecie, takimi jak zmiany klimatyczne i niedobór zasobów. „To niesamowite, jaką różnicę może zrobić mała rzecz, jeśli chodzi o zmniejszenie ilości odpadów” – powiedział.
Duch „Mottainai”
Hiroko Sasaki, 82-letnia kobieta, która dorastała w czasach powojennych i zawsze była zaangażowana w niemarnowanie żywności, powiedziała, że poczuła się „bardzo zła”, gdy zobaczyła zdjęcia wszystkich jadalnych produktów, które Watanabe i Okayama wynieśli ze śmietnika kompleksu mieszkalnego. „Ale sama złość nie rozwiąże problemu, więc dobrze jest rozmawiać o tej sprawie i zachęcać innych, by robili więcej” – skomentowała.
Rozszerzanie programu
Duch „mottainai”. Watanabe i Okayama nie są pewni, w jakim stopniu ich odkrycia w Arakawie można zastosować w innych częściach Japonii lub poza nią. Przeprowadzają również więcej testów, powtarzając badanie w 520 gospodarstwach domowych w Nagai, mieście w prefekturze Yamagata. Może to dać samorządom lokalnym w całej Japonii więcej powodów do wypróbowania podobnych programów w swoich społecznościach. Watanabe zauważa, że nie jest to szczególnie lukratywne.
